کیفیت نماز و عبادت امام باقر(ع) در مناسک حج

وی بازخوانی و الگوگیری آگاهانه از سیره عملی و سبک زندگی این امام باقر علیه‌السلام را نه‌تنها سبب قرارگیری انسان در مسیر کمال معنوی دانست بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه‌ای مبتنی بر خردورزی، عدالت و معنویت معرفی کرد.


پیوند امام باقر با عبودیت خدا
بیگی خمینی درباره تبیین اوج عبودیت و بندگی امام محمد باقر علیه‌السلام گفت: امام صادق علیه‌السلام فرمود بستر پدر بزرگوارم را می‌‌گسترانیدم و منتظر می‌‌شدم تا بازگردد، و چون آن حضرت باز می‌‌گشت و در بستر خود می‌‌آرمید، من نیز به بستر خویش می‌‌رفتم تا این‌که شبی‌ آمدنش دیر شد. به دنبالش به سوی‌ مسجد شتافتم و این در زمانی‌ بود که همه مردم در منزل خود استراحت می‌‌کردند. آن حضرت را دیدم که در مسجد به سجده افتاده و جز او کسی‌ در مسجد نبود و ناله‌اش را شنیدم در حالی‌‌که می‌‌گفت «سبحانک اللّهمّ‌ أنت ربّی حقّا حقّا سجدت لک یا ربّ‌ تعبّدا و رقّا اللّهمّ‌ إنّ‌ عملی ضعیف فضاعفه لی اللّهمّ‌ قنی عذابک یوم تبعث عبادک و تب علیّ‌ إنّک أنت التّوّاب الرّحیم؛ منزهی تو ای خدا؛ تو پروردگار من هستی، به راستی و حقیقت.برای تو سجده کردم، ای پروردگار، به صورت بندگی و فروتنی.خداوندا! همانا عمل من ضعیف است، پس آن را چند برابر کن.خداوندا؛ در روزی که بندگانت را برانگیزی، مرا از عذاب خود حفظ کن و بر من ببخشای که تو همانا توبه‌پذیر و رحیم هستی.». این حدیث را کلینی در جلد سوم اصول کافی خویش نقل می‌کند. این روایت، نه‌تنها نشان‌دهنده پیوند عمیق امام باقر علیه‌السلام با خداوند متعال است، بلکه الگویی والا از عبادت آگاهانه، همراه با خشوع، تواضع و احساس مسئولیت در برابر سرنوشت اخروی انسان را فراروی اندیشه دینی قرار می‌دهد.

جلوه‌ای از بندگی آگاهانه و خالصانه
وی افزود: مورخان و سیره‌نگاران گزارش کرده‌اند که هرگاه امام محمد باقر علیه‌السلام برای اقامه نماز مهیا می‌شد، رنگ چهره‌اش بر اثر خشیت الهی دگرگون و به زردی می‌گرایید. این حالت، برخاسته از معرفت عمیق آن حضرت نسبت به عظمت و جلال خداوند متعال، آفریننده هستی و بخشنده حیات بود. از همین رو، عبادت امام باقر علیه‌السلام نه عبادتی عادت‌محور، بلکه جلوه‌ای از بندگی آگاهانه و خالصانه به شمار می‌آمد؛ بندگی‌ای که همانند عبادت پرهیزگاران حقیقی و توبه‌کنندگان راستین، با حضور قلب، خوف و رجای الهی و بازگشت دائمی به سوی حق تعالی همراه بود.

بیگی خمینی می‌گوید امام محمد باقر علیه‌السلام چنان دلباخته عبادت، به‌ویژه نماز بود که آن را برترین عرصه گفت‌وگوی عاشقانه بنده با پروردگار می‌دانست. آن حضرت با بیانی ژرف و تأمل‌برانگیز می‌فرمود:«لَوْ یَعْلَمُ الْمُصَلِّی مَنْ یُنَاجِی مَا اِنْفَتَلَ؛ اگر نمازگزار می‌دانست با چه کسی در حال مناجات است، هرگز از نماز روی برنمی‌گرداند.»

این سخن حکیمانه، بیانگر جایگاه والای نماز در منظومه فکری امام باقر علیه‌السلام است؛ نمازی که نه صرفاً مجموعه‌ای از حرکات و اذکار، بلکه حضوری آگاهانه در محضر خداوند متعال و گفت‌وگویی سرشار از عشق، معرفت و خشوع به شمار می‌آید.


وی افزود: از منظر آن حضرت، هر اندازه شناخت انسان از مقام ربوبی عمیق‌تر شود، دلبستگی او به نماز افزون‌تر گشته و عبادت به تجربه‌ای شیرین و ماندگار در زندگی معنوی انسان تبدیل خواهد شد. امام صادق علیه‌السلام می فرماید: پدرم در دل شب برمی‌خاست و در حال خشوع و تضرّع چنین می‌گفت: «أَمَرْتَنِی فَلَمْ أَئْتَمِرْ وَ نَهَیْتَنِی فَلَمْ أَنْزَجِرْ فَهَا أَنَا ذَا عَبْدُکَ بَیْنَ یَدَیْکَ وَ لاَ أَعْتَذِرُ؛ فرمان دادی و من اطاعت نکردم، نهی کردی و بازداشتی و من بازنگشتم؛ اکنون من بنده توام، در پیشگاهت حاضر، اعتراف‌کننده و برای عذرخواهی آماده.»

این کارشناس دینی در ذکر مثالی دیگر درباره روحیه عبادت امام باقر علیه‌السلام گفت: روایت افلح، غلام امام باقر علیه‌السلام، تصویری زنده و تأثیرگذار از عمق خشوع امام باقر علیه‌السلام را در عبادت ارائه می‌دهد. از افلح، غلام امام باقر علیه‌السلام روایت شده است که گفت: با امام باقر علیه‌السلام به حج رفتم. هنگامی که وارد مسجدالحرام شد، به کعبه نگاه کرد و آنقدر گریست که صدایش به بلندای فضا رسید و مردم نیز از شدت گریه او متاثر شدند. به ایشان گفته شد: «کمی با خودت مدارا کن.» امام فرمود: «گریه می‌کنم، شاید خداوند از روی رحمت به من نظر کند و فردا به آن بهره‌مند شوم.» سپس طواف کعبه کرد و وقتی به مقام ابراهیم رسید، رکوع کرد. هنگام برخاستن از سجده، جای سجده‌اش کاملاً از اشک‌های او خیس شده بود.»

این روایت، جلوه‌ای عمیق از عشق و دلبستگی امام باقر علیه‌السلام به خداوند و اهمیت حالت قلبی و حضور قلب در عبادات را نشان می‌دهد.از منظر آن حضرت، عبادت تنها مجموعه‌ای از اعمال ظاهری نیست، بلکه معرفتی است که با خشوع، تضرع و اشک‌های عاشقانه، انسان را به لقاء پروردگار نزدیک می‌کند و زمینه بهره‌مندی از رحمت الهی را فراهم می‌آورد.

بیگی خمینی گفت: سیره امام باقر علیه‌السلام نشان می‌دهد که عبادت حقیقی، ترکیبی از خشوع، حضور قلب و شناخت عمیق از خداوند است. زندگی آن حضرت الگویی زنده برای انسان معاصر فراهم می‌آورد تا در پرتو آن، معنای واقعی بندگی و رابطه با خالق هستی را درک کند. بهره‌گیری از این آموزه‌ها نه‌تنها مسیر رشد فردی و معنوی را هموار می‌سازد، بلکه زمینه‌ساز شکل‌گیری جامعه‌ای مبتنی بر اخلاق، عدالت و معرفت خواهد بود.